Na neadekvatan ili smanjen odgovor našeg odbrambenog sistema mogu utjecati i ostali faktori iz našeg okruženja, poput stalne zagađenosti zraka, prašina, smog, čađ, razne kemikalije itd, tako da djeca koja žive u gradovima mogu imati veću incidencu oboljenja od alergija u odnosu na djecu iz ruralnih sredina.
Piše: prof.dr.sc. Jasmina Alajbegović-Halimić, oftalmolog-oftalmopedijatar
Dječji oftalmolozi se često u praksi susreću sa djecom koja imaju alergiju očiju, što ne čudi, obzirom da su djeca 10% od ukupne svjetske populacije koja ima neki oblik alergije. Taj broj je, naročito u razvijenim zemljama i dalje u porastu.
Alergijski konjunktivitis predstavlja jedno od najčešćih očnih stanja koje se susreće u kliničkoj praksi i pogađa više od 20% populacije. Alergijski konjunktivitis nastaje kao odgovor spojnice oka na prisutnost određenih faktora iz vanjske sredine koji izazivaju alergijsku reakciju ili alergena.
Najčešći alergeni javljaju se u proljetno-ljetnom periodu poput polena, korova, trave i cvijeća, a alergeni koji izazivaju alergijske reakcije tokom čitave godine su prašina, plijesan, životinjski dlaka i perut itd.
Alergijske bolesti su inače dramatično porasle u posljednjim decenijama, te se ne može reći da je genetski faktor jedini uzrok njihovog nastanka. Na neadekvatan ili smanjen odgovor našeg odbrambenog sistema mogu utjecati i ostali faktori iz našeg okruženja, poput stalne zagađenosti zraka, prašina, smog, čađ, razne kemikalije itd, tako da djeca koja žive u gradovima mogu imati veću incidencu oboljenja od alergija u odnosu na djecu iz ruralnih sredina.
Termin alergijski konjunktivitis je sveobuhvatni pojam koji se odnosi na različite kliničke entitete, jer je klasični mehanizam preosjetljivosti tipa I alergijske reakcije, odgovoran za sve kliničke oblike alergijske očne bolesti. Alergijski konjunktivitis je uzrokovan upalnim odgovorom izazvanim alergenom, u kojem alergeni stupaju u interakciju sa imunoglobulinima (IgE) vezanim za senzibilizirane mastocite, a aktivacija mastocita izaziva povećane nivoe histamina, triptaze, prostaglandina i leukotriena u suzama. Ovaj trenutni ili rani odgovor klinički traje 20-30 minuta.
U pedijatrijskoj dobi, alergijski konjunktivitis se često javlja, a vrhunac je u kasnom djetinjstvu i mlađojodrasloj dobi. Pacijenti često imaju historiju drugih atopijskih bolesti, kao što su ekcem, astma ili najčešće, rinitis. Stoga, alergijske manifestacije mogu biti izražene samo na očima ili udružene sa opštim alergijskim simptomima kao što su: pojačana sekrecija iz nosa, grebanje u grlu, kašalj, kihanje itd.
Sami simptomi alergijskog konjunktivitisa mogu varirati od vrlo blagih do veoma teških. Uobičajeni simptomi alergijske reakcije na očima su: jak svrbež, crvenilo i umjereno do jače oticanje kapaka i sluznice oka (hemoza spojnice), te pojačana vodena, a ponekad i sluzna, mukozna skrecija.
Alergijski konjunktivitis je sveobuhvatan pojam koji se odnosi na nekoliko oblika alergijskog konjunktivitisa, a to su: akutni alergijski konjunktivitis, sezonski alergijski konjunktivitis (SAC), višegodišnji alergijski konjunktivitis (PAC), proljetni keratokonjunktivitis (VKC) i atopijski keratokonjuntivitis (AKC).
Sezonski alergijski konjunktivitis (SAC) i višegodišnji alergijski konjunktivitis (PAC), su najčešći oblici očnih alergija, smatra se oko 15-20% populacije, a prisustvo specifičnih IgE antitijela na sezonski ili višegodišnji alergen može se dokumentovati u skoro svim slučajevima SAC i PAC. AKC i VKC se javljaju rjeđe, ali su potencijalno teži i obično imaju kliničke i patofiziološke karakteristike prilično različite od SAC i PAC.
Akutni alergijski konjunktivitis javlja se kao posljedica direktnog kontakta površine oka sa nekim alergenom (najčešće kozmetički proizvodi), a protiče burno, sa jako izraženim otokom kože i sluznice kapaka, pojačanim svrbežom i suzenjem iz očiju itd. Slika 1.
Sezonski alergijski konjunktivitis ili SAC se javlja u sklopu polenske groznice uzrokovan česticama polena koji se prenosi zrakom i vjetrom i obično nestaju tokom zimskih mjeseci. Može biti prisutno crvenilo oka i umjereno oticanje spojnice oka. Slika 2. Višegodišnji alergijski konjunktivitis ili PAC se može pojaviti tokom cijele godine uz izlaganje višegodišnjim, trajnim alergenima, uz pogoršanje koje često nastupa na jesen (npr.alergije na grinje).
Vernalni keratokonjunktivitis (proljetni keratokonjunktivitis) ili VKC je teška vrsta sezonskog alergijskog konjunktivitisa koji je čest kod mlađih dječaka, a obično je bolest tople klime i toplih vremenskih mjeseci. Često pacijenti imaju astmu ili ekcem. Simptomi se obično javljaju u isto vrijeme svake godine, ali većina pacijenata ima znatno smanjenje simptoma do 20. godine života. Proljetni konjuktivitis je teže liječiti od drugih tipova alergijskog konjunktivitisa. VKC je kronična alergijska upala očne površine posredovana uglavnom Th2-limfocitom, a u kompleksnoj patogenezi imaju ulogu i prekomjerna ekspresija mastocita, eozinofila i neutrofila, koji su uključeni u formiranje tzv.džinovskih papilla.
Simptomi uključuju svrab, crvenilo i otok spojnice uz pojačanu mukoznu sekreciju. Svrab može biti prilično jak, pa čak i onesposobiti pacijentu u svakodnevnim aktivnostima, a često je prisutna i jaka fotofobija.
Ipak, najkarakterističniji znak su gigantske papile na gornjoj tarzalnoj spojnici. Ove formacije izgledom podsjećaju na kaldrmu, a mogu biti i do nekoliko milimetara u prečniku. Obično se na tarzalnoj konjunktivi nalazi 10-20, a lako se mogu uočiti evertiranjem ili okretanjem gornjih kapaka.
VKC ima tri klinička oblika od koji zavisi klinička slika i prognoza bolesti, a to su:
- palpebralni
- limbalni
- mješoviti oblik
Kod težeg oblika VKC-a može biti zahvaćena, osim spojnice kapaka, i rožnica oka, u obliku tzv.Trantasovih tačaka i ulkusa rožnice.
Atopijski keratokonjunktivitis ili AKC nastaje kod osoba koje već imaju ekcematozne promjene na koži. Njegov patomehanizam uključuje i kroničnu degranulaciju mastocita posredovanu IgE i imunološke mehanizme posredovane citokinima izvedenim iz Th1 i Th2 limfocita. Također eozinofili i druge upalne stanice igraju značajnu ulogu.
Konjunktivitis džinovskih papila ili GPC karakteriše jaka papilarna hipertrofija spojnica gornjih kapaka poput gigantskih papilla, a najčešće su uzrokovane dugogodišnjim nošenjem mekih kontaktnih leća. Ovaj oblik konjunktivitisa pominje se kod alergijskih konjunktivitisa, ali se obično ne smatra kao prava alergijska bolesti, već kao hronični poremećaj vezan sa mikrotraumu oka, uzrokovnu nošenjem kontaktnih sočiva ili očnih proteza.
Dijagnoza alergijskog konjunktivitisa postavlja se anamnezom i kliničkim pregledom, alergološkim testiranjem na osnovne alergene poput: polena, trave, korova i drveća, kao i testiranjem na specifične imunoglobuline (IgE ), a koji se mogu naći kod atopičnog dermatitisa, sezonske polenske groznici, te u nekim stanjima nasljedne imunodeficijencije.
Većina djece s alergijskim konjunktivitisom ne doživljava značajne posljedice po vid, međutim, mogu se pojaviti komplikacije povezane s pretjeranim trljanjem očiju, dodatnim baketrijskim infekcijama, komplikacije vezane za nekontrolisanu upotrebu steroida, te komplikacije kod težih ili teških oblika VKC-a kod kojih je zahvaćena rožnica oka.
Prevencija alergijskog konjunktivitisa je izbjegavanje alergena, a što je obično i teško izvodljivo. U slučaju alergije na polen, simptomi se pogoršavaju aktivnostima na otvorenom. Nošenje naočala ili zaštitnih naočala na otvorenom može smanjiti izloženost vanjskim alergenima. Pranje kose i lica može efikasno ukloniti ove alergene sa površine očiju, kose i kože, a pomažu i hladne obloge. Također je važno izbjegavanje trljanja očiju, jer to može još više pogoršati simptome alergijskog konjunktivitisa. Liječenje se provodi u nekoliko oblika i zavisi od težine kliničke slike. U prvoj skupini su vještačke suze, jer pružaju barijeru prema alergenima i omogućavaju njihovo ispiranje sa površine sluzice. Neke od vještažkih suza imaju antialergijsko dejstvo, pa time smiruju simptome alergije poput svrbeža i crvenila. Vazokonstriktorne kapi mogu također smanjiti crvenilo, ali se ne preporučuje njihova duža upotreba, zbog povratne hiperemije.
Drugi vid liječenja je lokalna primjena antihistaminika ili antialergijskih lijekova, jer lokalni antihistaminici kompetitivno i reverzibilno blokiraju histaminske receptore i ublažavaju svrab i crvenilo, ali samo na kratko. Ovi lijekovi ne utječu na druge proinflamatorne medijatore, kao što su prostaglandini i leukotrieni, koji ostaju neinhibirani. Jače dejstvo imaju antihistaminici u kombinaciji sa stabilizatorima mastocita, čije je krajnje dejstvo sprečavanje oslobađanja histamina.
Primjena kortikosterodinih lijekova je indicirana kod teških alergijskih reakcija, ali njihova primjena mora biti strogo indicirana i pod kontrolom oftalmologa. Dugotrajna ili nekontrolisana upotreba steroidnih kapi može uzrokovati ozbiljne probleme sa vidom, uključujući glaukom i kataraktu. Nesteroidni antiinflamatorni lijekovi (NSAID) mogu se koristiti kao aditivni lijekovi, kako bi se smanjila hiperemija konjunktive i svrbež, posebno vezani za prostaglandin D2 i prostaglandin E2.
Alergen-specifična imunoterapija je efikasan tretman za pacijente s alergijskim rinokonjunktivitisom koji imaju specifična IgE antitijela na alergene. Glavni cilj ovog tretmana je da izazove kliničku toleranciju na određeni alergen, tj. smanjuje sezonsko povećanje IgE specifičnog za taj alergen.
Referenca korištena u tekstu:
- Mario La Rosa, Elena Lionetti, Michele Reibaldi, Andrea Russo, at all.Allergic conjunctivitis: a comprehensive review of the literature.Italian Journal of Pediatricsvolume 39, Article number: 18 (2013)
